Nederlands in de bovenbouw
In deze samenvatting zitten de volgende onderdelen verwerkt:
- Paus, H. (red.) (2018) Portaal. Praktische taaldidactiek voor het primair onderwijs.
5e herziene druk. Bussum: Coutinho.
Hoofdstuk 1: 1.2 t/m 1.5
Hoofdstuk 4 (4.5 niet)
Hoofdstuk 5 (5.5 niet)
Hoofdstuk 6 (6.5 niet)
Hoofdstuk 9 - Huizenga, H. (2015, 5e herziene druk). Spelling. Groningen: Noordhoff.
Hoofdstuk 5 t/m 7 en 9 en 10 - Huizenga, H. (2017) Aanvankelijk en technisch lezen. 4e herziene druk, Groningen:
Noordhoff.
Hoofdstuk 2: 2.2, 2.3, 2.5, 2.6
Hoofdstuk 4: 4.1.2, 4.3
Hoofdstuk 5: 5.3, 5.4, 5.5
Hoofdstuk 6: 6.1, 6.2.2, 6.2.3, 6.2.4, 6.3, 6.4
Hoofdstuk 7: 7.4.1, 7.4.2, 7.4.3, 7.5
Hoofdstuk 9: 9.2 Naast de samenvatting van 54 bladzijdes zijn ook de klaverbladen van lesintaal.nl
bijgevoegd ter controle en begrippen om te leren. Dit zijn de andere 37 bladzijdes.
Deze begrippen komen allemaal oor in de samenvatting, misschien enkele niet.
Daarom kun je deze bladzijdes dus gebruiken als opzoeklijst van de woorden,
begrippenlijst, of hier kun je op zoek gaan naar de betekenis van woorden. De
volgende onderdelen van lesintaal.nl staan in de samenvatting:
- Kennisbasis (www.lesintaal.nl/platform_taaldidactiek)
1. Mondelinge taalvaardigheid;
4. Voortgezet technisch lezen;
5. Begrijpend lezen;
6. Stellen;
8. Taalbeschouwing;
9. Spellen.
Hiervan: klaverbladen 1 en 3.
Inhoud
.................................................................................................................. 1
Inhoudsopgave .................................................................................... Error! Bookmark not defined.
Portaal ..................................................................................................................................................... 5
Hoofdstuk 1: taalonderwijs ................................................................................................................... 5
1.2 visies .............................................................................................................................................. 5
H1.2.1. visies op het leren ................................................................................................................ 5
H1.2.2 visies op taalonderwijs .......................................................................................................... 5
1.3 inhouden en doelen ....................................................................................................................... 6
1.3.2 doelen ...................................................................................................................................... 7
1.4 Didactiek van het taalonderwijs ..................................................................................................... 7
1.5 evalueren en omgaan met verschillen ........................................................................................... 8
Hoofdstuk 4- mondelinge taalvaardigheid ............................................................................................... 9
4.1 achtergronden ................................................................................................................................ 9
4.2 visies ............................................................................................................................................ 10
4.3 doelen en inhouden ..................................................................................................................... 10
4.4 praktijk algemeen ......................................................................................................................... 11
4.6 praktijk: het oude kind .................................................................................................................. 13
4.7 evalueren en omgaan met verschillen ......................................................................................... 14
Hoofdstuk 5: geletterdheid – lezen ........................................................................................................ 15
5.1 achtergronden .............................................................................................................................. 15
5.2 visies ............................................................................................................................................ 16
5.3 doelen en inhouden ..................................................................................................................... 17
5.4 praktijk algemeen ......................................................................................................................... 18
5.6 Praktijk: het oudere kind .............................................................................................................. 18
5.6.2 didactiek ................................................................................................................................ 20
5.7 evalueren en omgaan met verschillen ......................................................................................... 23
Hoofdstuk 6: geletterdheid schrijven ..................................................................................................... 24
Hoofdstuk 6.1 achtergronden............................................................................................................. 24
6.1.1 het belang van schrijven ....................................................................................................... 24
6.1.2. de rol van de school ............................................................................................................. 25
6.2 visies ............................................................................................................................................ 25
6.3 doelen en inhouden ..................................................................................................................... 26
6.4 praktijk: algemeen ........................................................................................................................ 26
6.6 praktijk: het oudere kind .............................................................................................................. 26
6.6.2. didactiek ............................................................................................................................... 27
6.7 evalueren en omgaan met verschillen ......................................................................................... 28
Hoofdstuk 9 taalbeschouwing................................................................................................................ 30
9.1 achtergronden .............................................................................................................................. 30
9.2 visies ............................................................................................................................................ 31
9.3 doelen en inhouden ..................................................................................................................... 31
9.4 praktijk algemeen ......................................................................................................................... 32
9.5 praktijk: het jonge kind ................................................................................................................. 33
9.6 praktijk: het oudere kind ............................................................................................................... 34
9.7 evalueren en omgaan met verschillen ......................................................................................... 34
Spelling: ................................................................................................................................................. 35
Hoofdstuk 5: instructie ....................................................................................................................... 35
5.1 instructieprincipes ........................................................................................................................ 35
5.2 inprenting ..................................................................................................................................... 35
5.3 aanleren van analogieredeneringen ............................................................................................ 36
5.4 aanleren van regels ..................................................................................................................... 36
5.5 flexibele aanpak ........................................................................................................................... 36
5.6 basislesmodel .............................................................................................................................. 37
Hoofdstuk 6: werkvormen en hulpmiddelen .......................................................................................... 38
6.1 opdrachtvorm ............................................................................................................................... 38
6.2 spelvormen .................................................................................................................................. 39
6.3 samenwerkend leren bij spelling .................................................................................................. 39
6.4 computerprogramma’s als hulpmiddel ......................................................................................... 39
Hoofdstuk 7: toetsing en evaluatie ........................................................................................................ 40
7.1 kwaliteitseisen voor spellingstoetsen ........................................................................................... 40
7.2 spellingstoetsen ........................................................................................................................... 40
7.3 analyseren van spelfouten ........................................................................................................... 40
7.4 problemen bij het interpreteren van spelfouten ........................................................................... 41
7.5 corrigeren van spelfouten ............................................................................................................ 41
Hoofdstuk 9............................................................................................................................................ 42
9.1 soorten spellingsmethodes .......................................................................................................... 42
9.2 nieuwe ontwikkelingen in spellingmethoden ................................................................................ 42
9.3 beoordelen van spellingmethoden ............................................................................................... 43
Hoofdstuk 10: de werkwoordspelling ..................................................................................................... 44
10.1 moeilijkheden in de werkwoordspelling ..................................................................................... 44
10.2 de didactiek van werkwoordspelling .......................................................................................... 44
10.3 hulpmaterialen voor werkwoordspelling ..................................................................................... 45
10.4 analyseren van fouten in de werkwoordspelling ........................................................................ 45
Aanvankelijk en technisch lezen ........................................................................................................... 46
Hoofdstuk 2: het leerproces ................................................................................................................... 46
2.2 leesstrategieën ............................................................................................................................. 46
2.3 flexibel gebruik van leesstrategieën ............................................................................................. 46
2.5 voordrachtsaspecten van het lezen ............................................................................................. 47
2.6 een model voor technisch lezen .................................................................................................. 47
Hoofdstuk 4: doelstellingen en leerstofordening ................................................................................... 48
4.1.2.tussendoelen gevorderde geletterdheid ................................................................................... 48
4.3 leerstofordening bij voortgezet technisch lezen ........................................................................... 48
Hoofdstuk 5: instructie ........................................................................................................................... 49
5.3 uitgangspunten voor instructie bij technisch lezen ...................................................................... 49
5.4 instructieprincipes bij het technisch lezen .................................................................................... 49
5.5 instructiemodellen ........................................................................................................................ 50
Hoofdstuk 6 : werkvormen en hulpmiddelen ......................................................................................... 51
6.1 groeperingsvormen bij het leesonderwijs .................................................................................... 51
6.2.2. oefeningen voor het lezen van woorden .................................................................................. 51
6.2.3. oefeningen voor het lezen van teksten .................................................................................... 52
6.2.4.spelvormen ............................................................................................................................... 52
6.3 hulpmiddelen bij het leesonderwijs .............................................................................................. 52
6.4 ICT als hulpmiddel bij het leesonderwijs ...................................................................................... 52
Hoofdstuk 7: evaluatie van het leesonderwijs ....................................................................................... 54
7.4.1. Cito toetsen technisch lezen .................................................................................................... 54
7.4.2. De drie minuten toets ............................................................................................................... 54
7.4.3. de AVI toetsen ......................................................................................................................... 54
7.5 Het analyseren van toets gegevens ............................................................................................ 55
Hoofdstuk 9: methoden en leergangen ................................................................................................. 56
9.2
moderne methoden voor aanvankelijk lezen ......................................................................... 56
9.3
methodes voor voortgezet technisch lezen ........................................................................... 56
Les in taal – Nederlands in de bovenbouw ........................................................................................... 58
1. Mondelinge taalvaardigheid; .......................................................................................................... 58
4. Voortgezet technisch lezen; .............................................................................................................. 64
5. Begrijpend lezen; ............................................................................................................................... 69
6. Stellen; ............................................................................................................................................... 75
8. Taalbeschouwing; .............................................................................................................................. 81
9. Spellen. .............................................................................................................................................. 88
Portaal Hoofdstuk 1: taalonderwijs 1.2 visies
H1.2.1. visies op het leren
Als je onderwijs geeft probeer je dat zo goed mogelijk te doen. Zo kun je een
methode gebruiken, als leerkracht je eigen les ontwerpen of het op een andere
manier aanpakken. Je moet je altijd beseffen waarom je de les geeft en wat er die les
centraal staat. Een school heeft vaak een manier van aanpak beschreven hoe de lessen gegeven
moeten worden. Deze lessen zijn gebaseerd op een bepaalde visie. Vooral nu is het
constructivisme een manier die veel gezien wordt in het taalonderwijs. Hierbij staat
de interactie tussen de lerende en de leeromgeving centraal. Een andere
opkomende aanpak is met behulp van de technologie. Dit heeft te maken met de 21-
eeuwse vaardigheden die de leerlingen die de leerlingen aangeboden moeten
krijgen. Digitale geletterdheid is daar een van de onderdelen uit.
H1.2.2 visies op taalonderwijs
In het taalonderwijs kennen we acht verschillende visies: Het traditionele taalonderwijs bij deze vorm ligt de nadruk vooral op de schriftelijke
onderwijs, zoals de grammatica. De benoeming van woordsoorten en ontleding van
zinsdeling is daarbij het belangrijkste voor een betere beheersing van taal volgens
deze visie. Ook bij lezen en bij spelling ligt de nadruk ergens op waardoor veel
oefenen bij deze visie centraal staat om uiteindelijk iets te beheersen. De leerkracht
wordt in deze visie gezien als de overdrager van de leerstof. Een voordeel hiervan is
dat het overzichtelijk is, maar daarin tegen vinden veel leerlingen dit geen fijne
manier. Bij Thematisch-cursorisch taalonderwijs wordt vooral gewerkt in thema’s. de
leerlingen leren van alles over de taal van een bepaald onderwerp wat geïntegreerd
is vanuit een ander vak. Leerlingen geven bijvoorbeeld presentaties over
onderwerpen die erbij aansluiten. Als leerkracht ben je hierbij begeleider. Maar er zijn
ook onderdelen die niet altijd in het thema passen dus worden deze gegeven in
cursussen. Denk hierbij aan grammatica, technisch lezen en spelling. Een voordeel
hiervan is dat de leerlingen dit al zinvol ervaren, maar daarintegen kost het veel tijd
om dit te ontwerpen. Taal bij alle vakken is de derde visie. Hierbij is het de bedoeling dat de leerkracht bij
de vakken een grote instructie geeft waardoor de leerlingen taalvaardiger worden. Je
moet als leerkracht de denkprocessen van de leerlingen ontwikkelen. De leerlingen
gebruiken de taal daarintegen wel in een situatie die voor hen betekenisvol is.
Andere zaken zoals technisch lezen worden dan ingezet bij het lezen van teksten uit
bijvoorbeeld de geschiedenisboeken. Ook op de middelbare school is dit taalgerichte
vakonderwijs van belang.
Communicatief taalonderwijs richt zich op hoe de informatieoverdracht plaats vind.
Denk hierbij aan mondeling en schriftelijk communiceren. Spreken. Schrijven.
Luisteren en lezen zijn hierbij de hoofddoelen die centraal staan. Door als leerkracht
leuke situaties uit te kiezen zullen de leerlingen gemotiveerder raken, daarin tegen
kunnen ze ook onnatuurlijk kunnen worden voor de leerlingen. Bij whole-languagebenadering worden alle kleinere onderdelen in een keer
aangeboden. Zo zijn er methodes die lessen aanbieden waarin alle groepen in een
keer aan bod komen. Zo kan er een gesprek worden gestart, een brief worden
gespreken naar aanleiding van dat gesprek en die wordt daarna besproken, gelezen
en samengevat. Strategisch onderwijs biedt de leerlingen hulp. Er worden aan de leerlingen
verschillende middelen, strategieën en manieren aangeleerd om ervoor te zorgen dat
zij een opdracht kunnen uitvoeren. Zoals nieuwsbegrip de leerlingen een
stappenplan bied zodat zij de hoofdgedachte uit een tekst kunnen halen. Taakgericht taalonderwijs biedt leerlingen een taak aan die boven hun niveau zit. Op
deze manier moeten de leerlingen moeite doen om de opdracht uit te voeren
waardoor ze alleen maar meer leren. Door deze kloof te moeten overbruggen zorgt
dit voor meer motivatie bij de leerlingen. Ook kunnen zij zelf de taak kiezen wat hun
leuk vinden. Doordat hun interesse hierbij aansluit ontwikkelen de leerlingen hun taal
sneller. Interactief taalonderwijs is de laatste visie van de acht. Deze visie is als laatste
ontwikkeld door het expertisecentrum Nederland. Deze visie zorgt voor betekenisvol
leren, sociaal leren en strategisch leren. Bij betekenisvol leren wordt bedoeld dat de
leerlingen echt datgene leren wat zij nodig hebben. Sociaal leren is in samenspraak
met anderen en strategisch leren bied de leerlingen concrete strategieën om
taalproblemen op te lossen. Bij deze vorm van onderwijs is er zichtbaar sprake van
een goede balans in het taalonderwijs. Vrijwel geen enkele leerkracht geeft les op basis van een soort visie. Iedere
leerkracht wisselt onbewust van visie. Zelf wanneer er een methode gebruikt wordt
komen elementen uit verschillende visies. 1.3 inhouden en doelen
de leerlingen leren daadwerkelijk iets als het gaat om het vak Nederlands. Er zijn vier
zaken die altijd in contact staan met elkaar. Daarbij is het meest gegeven op school
de vaardigheden: lezen, schrijven, spreken en luisteren. Daarom vallen deze onder
een onderdeel. Daarnaast zijn de overige drie delen: woordenschat, jeugdliteratuur
en taalbeschouwing. Wanneer kinderen op school komen hebben ze de
vaardigheden spreken en luisteren al ontwikkeld. Op school wordt verder gewerkt
aan het leren lezen en schrijven. Ook wordt er afgelopen jaren meer aandacht
besteed aan het woordenschat van de leerlingen en aan de jeugdliteratuur. Door te
lezen en kijken leren de leerlingen meer van de wereld om ons heen. Dan hebben
we nog taalbeschouwing. Hiermee wordt het reflecteren op de taal bedoeld. Door te
reflecteren op de taal gaan leerlingen de vaardigheden beter beheersen. Een andere
reden is dat de taal fascinerend kan zijn voor kinderen.
1.3.2 doelen
In het onderwijs zijn er heel veel doelen terug te vinden. De eerste doelen die er zijn,
zijn de doelen die vastgesteld zijn door de overheid. Dit zijn globale eisen waar de
leerlingen aan het einde van hun basisschool carrière aan moeten voldoen. De
scholen zijn verplicht hun doelen zo af te stemmen dat ze deze doelen kunnen halen.
Op tule.slo.nl staan al deze doelen vermeld. Om te weten hoe je moet beginnen in
groep 1 om uiteindelijk het kerndoel te behalen zijn er tussendoelen vastgesteld. Op
deze manier weet de leerkracht wat hij/zij moest doen om de leerlingen in deze
tussen te voorzien. In 2010 is de wet van referentiekader ingevoerd om de drempels te verlagen voor de
kinderen. Dit referentiekader biedt de leerkrachten een eis waar ze aan moeten
voldoen in ieder schooltype. Alle leerlingen moeten namelijk minimaal 1F behalen. 1
Fundamenteel. Dit loopt op tot het vwo 4F niveau. Dit niveau is er alleen voor taal en
rekenen. Zo zijn er wel verschillende boeken uitgebracht, leerstof lijnen bij het
referentiekader taal. In deze boeken staat uitgewerkt wat de leerlingen per leerjaar
moeten bereiken om uiteindelijk het 1F niveau te behalen. Dan zijn er nog doelen vanuit een methode of zelfgekozen doelen. Methodemakers
maken hun lessen en verzinnen daarbij de eisen wat de leerlingen moeten
beheersen aan het einde van die les. Wanneer je zelf iets opvalt in de klas kun je
zelf doelen stellen voor je klas om bijvoorbeeld het niveau omhoog te krijgen.
Wanneer je begint met differentiëren kunnen deze doelen vervallen of aangepast
worden. Op dat moment spreek je van groeps- en individuele doelen. 1.4 Didactiek van het taalonderwijs
We weten dus nu dat voor elke school staat vastgesteld wat er aangeleerd moet
worden. Maar hoe dit gebeurt heeft de overheid niet bepaald. Zo mag de school zelf
kiezen hoe het onderwijs gegeven wordt. De visie van de school op het taalonderwijs
is daarbij wel van belang. Is het een traditionele school zal het onderwijs er anders uit
zien als op een democratische school. De manier waarop leerlingen daadwerkelijk
leren kan op twee manieren: incidenteel of intentioneel. Wanneer iets spontaan wordt
aangeleerd is het incidenteel. Wanneer een kind er bewust voor kiest om iets te gaan
leren spreek je van intentioneel. Ook in de klas zijn er twee soorten leersituaties
waarin de leerlingen kunnen leren, dit hangt wel af van de leerkracht. Zo kunnen de
leerlingen leren in een instructieve leersituatie leren, in deze situatie krijgen de
leerlingen een directe instructie en worden er oefeningen aangeboden ter
ondersteuning. De andere manier is de constructieve leersituatie. Hierbij wordt er
gebruik gemaakt van ankers en routines. Een anker is een gezamenlijk startpunt in
de klas waarin een probleem wordt geïntroduceerd. Een routine is een terugkerende
gebeurtenis waardoor op gebied van taalonderwijs de communicatie leidt tot een
betekenisvolle taalactiviteit. Een voorbeeld van een routine is bijvoorbeeld hoe alles
wordt opgeruimd bij het eten en drinken.
Document Outline
Nederlands in de bovenbouw
Portaal
Hoofdstuk 1: taalonderwijs
1.2 visies
H1.2.1. visies op het leren
H1.2.2 visies op taalonderwijs
1.3 inhouden en doelen
1.3.2 doelen
1.4 Didactiek van het taalonderwijs
1.5 evalueren en omgaan met verschillen
Hoofdstuk 4- mondelinge taalvaardigheid
4.1 achtergronden
4.2 visies
4.3 doelen en inhouden
4.4 praktijk algemeen
4.6 praktijk: het oude kind
4.7 evalueren en omgaan met verschillen
Hoofdstuk 5: geletterdheid – lezen
5.1 achtergronden
5.2 visies
5.3 doelen en inhouden
5.4 praktijk algemeen
5.6 Praktijk: het oudere kind
5.6.2 didactiek
5.7 evalueren en omgaan met verschillen
Hoofdstuk 6: geletterdheid schrijven
Hoofdstuk 6.1 achtergronden
6.1.1 het belang van schrijven
6.1.2. de rol van de school
6.2 visies
6.3 doelen en inhouden
6.4 praktijk: algemeen
6.6 praktijk: het oudere kind
6.6.2. didactiek
6.7 evalueren en omgaan met verschillen
Hoofdstuk 9 taalbeschouwing
9.1 achtergronden
9.2 visies
9.3 doelen en inhouden
9.4 praktijk algemeen
9.5 praktijk: het jonge kind
9.6 praktijk: het oudere kind
9.7 evalueren en omgaan met verschillen
Spelling:
Hoofdstuk 5: instructie
5.1 instructieprincipes
5.2 inprenting
5.3 aanleren van analogieredeneringen
5.4 aanleren van regels
5.5 flexibele aanpak
5.6 basislesmodel
Hoofdstuk 6: werkvormen en hulpmiddelen
6.1 opdrachtvorm
6.2 spelvormen
6.3 samenwerkend leren bij spelling
6.4 computerprogramma’s als hulpmiddel
Hoofdstuk 7: toetsing en evaluatie
7.1 kwaliteitseisen voor spellingstoetsen
7.2 spellingstoetsen
7.3 analyseren van spelfouten
7.4 problemen bij het interpreteren van spelfouten
7.5 corrigeren van spelfouten
Hoofdstuk 9
9.1 soorten spellingsmethodes
9.2 nieuwe ontwikkelingen in spellingmethoden
9.3 beoordelen van spellingmethoden
Hoofdstuk 10: de werkwoordspelling
10.1 moeilijkheden in de werkwoordspelling
10.2 de didactiek van werkwoordspelling
10.3 hulpmaterialen voor werkwoordspelling
10.4 analyseren van fouten in de werkwoordspelling
Aanvankelijk en technisch lezen
Hoofdstuk 2: het leerproces
2.2 leesstrategieën
2.3 flexibel gebruik van leesstrategieën
2.5 voordrachtsaspecten van het lezen
2.6 een model voor technisch lezen
Hoofdstuk 4: doelstellingen en leerstofordening
4.1.2.tussendoelen gevorderde geletterdheid
4.3 leerstofordening bij voortgezet technisch lezen
Hoofdstuk 5: instructie
5.3 uitgangspunten voor instructie bij technisch lezen
5.4 instructieprincipes bij het technisch lezen
5.5 instructiemodellen
Hoofdstuk 6 : werkvormen en hulpmiddelen
6.1 groeperingsvormen bij het leesonderwijs
6.2.2. oefeningen voor het lezen van woorden
6.2.3. oefeningen voor het lezen van teksten
6.2.4.spelvormen
6.3 hulpmiddelen bij het leesonderwijs
6.4 ICT als hulpmiddel bij het leesonderwijs
Hoofdstuk 7: evaluatie van het leesonderwijs
7.4.1. Cito toetsen technisch lezen
7.4.2. De drie minuten toets
7.4.3. de AVI toetsen
7.5 Het analyseren van toets gegevens
Hoofdstuk 9: methoden en leergangen
9.2 moderne methoden voor aanvankelijk lezen
9.3 methodes voor voortgezet technisch lezen
Les in taal – Nederlands in de bovenbouw
1. Mondelinge taalvaardigheid;
Leerling als taalgebruiker
Taalkenmerken
Wetenschappelijke achtergrond
Maatschappelijke achtergrond
4. Voortgezet technisch lezen;
Leerling als taalgebruiker
Taalkenmerken
Wetenschappelijke achtergrond
Maatschappelijke achtergrond
5. Begrijpend lezen;
Leerling als taalgebruiker
Taalkenmerken
Wetenschappelijke achtergronden
Maatschappelijke achtergronden
6. Stellen;
Leerling als taalgebruiker
Taalkenmerken
Wetenschappelijke achtergronden
Maatschappelijke achtergronden
8. Taalbeschouwing;
Leerling als taalgebruiker
Taalkenmerken
Wetenschappelijke achtergronden
Maatschappelijke achtergronden
9. Spellen.
Leerling als taalgebruiker
Taalkenmerken
Wetenschappelijke achtergronden
Maatschappelijke achtergronden