Samenvatting Historische Context Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden VWO geschiedenis

Duidelijke en complete samenvatting van de historische context 'De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1515-1648' VWO (hoofdstuk 1 uit boekje historische contexten), inclusief de verplichte historische voorbeelden. Dit is examenstof.

Preview samenvatting (2 van de 10 pagina's)

Historische context: De Republiek der Zeven Verenigde
Nederlanden 1515-1648
1.1 Waardoor brak er een opstand uit in de Nederlanden, 1515-1572?
Karel V werd in 1500 geboren. Hij werd koning van Spanje en keizer van het Duitse Rijk.
Karel V erfde van zijn vader in 1515 een groot aantal gewesten in de Nederlanden. Zelf
veroverde hij ook nog een paar gewesten: Friesland, Groningen, Drenthe, Overijssel en
tenslotte in 1543 Gelre.
Hij werd landsheer over al e 17 Nederlandse gewesten.
Karel wilde twee dingen:
1. Eenheid van het geloof (tijdens zijn regering kregen protestanten, aanhangers van
Luther en Calvijn invloed: Karel bestreed ze fel!).
2. Centralisatiepolitiek: bestuur vanuit een centraal punt: Brussel moest het
regeringscentrum in de Nederlanden worden.
Oorzaken van de Opstand:
- Religieuze: kritiek op fel e vervolging van de protestanten (reformatie)
- Politieke: centralisatiepolitiek van Karel V (en Filips II). De steden hadden in ruil voor
belastingafdrachten aan de vorst (beden) meer privileges gekregen. Ze mochten dus meer
zelf beslissen: dit botste met het centralisatiebeleid van Karel V.
- Economisch: het gewone volk is arm en verhongering
Historisch voorbeeld: Luther verschijnt voor de Rijksdag in Worms (1521)
Vanaf 1517: opkomst protestantisme: Luther maakte in Wittenberg zijn 95 stellingen bekend -> kritiek
op de Rooms-Katholieke Kerk (boos op rijkdom, de aflatenhandel). Hij vond dat mensen zich moeten
laten leiden door de bijbel (die moest in de volkstaal en niet in het Latijn zijn) en niet door de
zelfgemaakte wetten en regels van de RK kerk. Doel: een hervorming van de katholieke kerk van
binnenuit.
Zijn denkbeelden werden verspreid in Europa via pamfletten en boeken (mogelijk door uitvinding van de
boekdrukkunst) -> reactie paus: dreiging Luther in de kerkelijke ban te doen = uit de kerk te zetten ->
Luther verbrandde openlijk de pauselijke brief waarin dit meegedeeld werd -> De paus wilde daarom een
ketterproces organiseren -> maar Luther kreeg bescherming van de vorst van Saksen ->
1521: De paus stopte Luther in de kerkelijke ban. Vervolgens moest Luther zich verdedigen op de
Rijksdag in Worms. (vergadering voor het hele rijk). Hij kreeg daarvoor een vrijgeleide (niemand mag
hem op heen en terugreis arresteren).
* Motief Rijksdag van Worms Karel V: onrust rondom Luther en zijn ideeën verminderen, vorsten achter
zich krijgen.
Luther herriep zijn kritiek niet en Karel V sprak over Luther de Rijksban uit en hij werd vogelvrij
verklaard. Luther kreeg opnieuw bescherming van de vorst van Saksen. In zijn burcht vertaalde Luther
het Nieuwe Testament in het Duits.
In het Duitse Rijk kozen steeds meer steden en vorsten de kant van Luther.
Redenen van vorsten om dit te doen:
- Religieus: eens met opvattingen Luther
- Politiek: ingaan tegen macht Karel V
- Economisch: koning neemt kerkelijke goederen van katholieke kerk in beslag
Hierdoor ontstond strijd tussen de protestantse vorsten in Duitsland (die steun kregen van de Franse
koning) en Karel V + de katholieke vorsten -> dit leidde tot de Religievrede van Augsburg 1555.
Afspraak: “cuius regio eius regio”
Katholieken en Lutheranen krijgen gelijke rechten.
Elke vorst bepaalde voortaan welk geloof in zijn land ( deel van Duitsland) zou gelden.
Dus: strijd tegen het protestantse geloof in Duitsland mislukt!
→ Gevolg: Karel V treedt af!
Dit voorbeeld past bij de religieuze oorzaak van de Opstand, want Luther zorgt er onbedoeld voor dat er
een splitsing komt in de christelijke kerk tussen katholiek en protestant.
Je kan ook een argument bedenken voor de politieke oorzaak, want Karel V wil de eenheid in zijn rijk
bewaren (centralisatie) door eenheid van geloof.
Bijbehorend kenmerkend aspect: De protestantse reformatie die de splitsing van de christelijke kerk tot
gevolg had.
Centralisatiepolitiek van Karel V in Nederlanden:
Historisch voorbeeld: Instelling van drie Collaterale Raden (1531)
Om het centrale bestuur in Brussel te versterken. Deze moesten de landsheer (Karel V) of
zijn vervanger (landvoogd/landvoogdes) bijstaan bij het bestuur:
- Geheime Raad: universitaire geschoolde juristen -> hielden zich bezig met de algemene
wetgeving en uitvoering
- Raad van Financiën: beheer van het persoonlijk bezit van de vorst én zorgde voor de
belastingen (beden) en de inning daarvan (nodig voor huurlegers + toenemend aantal
ambtenaren ) -> in deze raad toenemende invloed geschoolde juristen -> hoge adel boos
- Raad van State: adviescol ege van de vorst. Aanvankelijk overwicht hoge adel, maar ook
hier geleidelijk aan meer geschoolde juristen.
Maar ook in de Gewestelijke Hoven (regelden wetgeving en rechtspraak in een gewest)
steeds meer invloed van juristen i.p.v lage adel -> adel voelt zich ook hier buiten spel gezet.
Het werkelijke doel van Karel V was dus het verminderen van de macht van de
gewesten, steden en adel in de Nederlanden -> in plaats daarvan centralisatie!
Dit voorbeeld hoort bij de politieke oorzaak van de Opstand: de onvrede over de gevoerde
centralisatiepolitiek van Karel V en later Filips II.
Bijbehorend kenmerkend aspect: Het begin van staatsvorming en centralisatie.
In de Nederlanden groeide de aanhang van de Reformatie (hier vooral aanhangers van
Calvijn) -> Calvijn vond dat lagere overheden zich tegen een hogere overheid mochten
verzetten als deze niet regeert in overeenstemming met het geloof!
Karel V vond de calvinisten ketters die hij streng wilde vervolgen / hij wilde bovendien koste
wat kost de godsdienstige eenheid bewaren (= zelfde streven als in Duitse Rijk)
-> hij verving bestaande plakkaten (wetten) in 1550 door nieuwe: de Bloedplakkaten.