Hoofdstuk 9 - Geschiedenis 5/6VWO

Samenvatting van Hoofdstuk 9 (Tijdvak van de Wereldoorlogen) van Feniks dat gegeven wordt in de geschiedenislessen van de bovenbouw VWO

Preview samenvatting (3 van de 7 pagina's)

Hoofdstuk 9 – Tijd van wereldoorlogen
GB = Engeland – DL = Duitsland – FR = Frankrijk
BE = België – O-H = Oostenrijk-Hongarije – IT = Italië
Paragraaf 1
Periode 1900-1914 was VS modernste land. > veel EU immigranten die werkten in zware en lichte
industrie; aan de lopende band (massaproductie mogelijk maken).
Band tussen EU en VS minder hecht door VS had isolationisme. VS president niet mengen in politieke
aangelegenheden buitenland, dit beïnvloedde de handel met EU + rest wereld niet. Toch wel in de
gaten houden gebeurtenissen EU (ivm voorouders).
EU was nog steeds economisch + politiek centrum vd wereld > belangrijke financiële handelingen via
EU banken + transities op beurs London controleren. DL z’n late industrialisatie had voordelen;
- Nieuwe ontwikkelingen direct toepassen op praktijk, zonder dat oude fabrieken en machines
verwijderd moesten worden.
GB deed het erg goed en DL was daar jaloers op > GB’se succes nabootsen door vloot maken (Wilhelm
II – 1889) > wapenwedloop DL – GB. Deze wapenwedloop zorgde voor nieuwe vlootwetten die
gesteund werden door de bevolking

GB zocht bondgenoot door wapenwedloop > FR en GB zelfde gevoelens over DL, dus gingen GB en
FR een vriendschapsverdrag aan; Entente Cordiale. FR had nog steeds haat gevoelens over Elzas-
Lotharingen en over vernedering bij Verdrag van Versailles. 1892 FR bondgenootschap met Rusland >
DL geklemd tussen 2 vijandige naties. > GB ook bondgenoot Rusland, waardoor Entente Cordiale
uitliep naar Triple Entente. Rusland zwak bondgenoot + beschikken onvoldoende militair materieel +
groot land + erg agrarisch (geen industrie) + analfabeet + wonen platteland zonder
communicatiemiddelen + autocratische keizer (tsaar).
Rusland had wel parlement, maar deze had geen macht. Kenmerken door;
- Nationalistische onlusten
- Opstanden intellectuelen tegen autocratische tsaar.
Japan opgroeien dmv industrialisatie > natuurlijke grondstoffen nodig, maar waar ze waren was in de
handen van EU koloniën.
Veel onrust over DL door poging Turkije aanval (olie voor DL’se industrie) en door aanval op bijv.
Bosnië door Oostenrijk-Hongarije (bondgenoot DL).

Paragraaf 2
In 1914 tegenover elkaar staan Triple Entente (geallieerden) en Triple Alliantie (centralen).
Bondgenootschap dienen garantie vrede; elkaar steunen bij oorlogen. Beide een zwakke bondgenoot
(Rusland en Oostenrijk-Hongarije). Oostenrijk-Hongarije had staatshoofd keizer Franz Joseph. T was
een veelvolkerenstaat met interne, nationalistische onlusten. Rusland was zwak (Par.1), maar kon wel
veel manschappen geven bij oorlogen.
DL voorbereiden op 2-frontenoorlog (FR en Rusland) mbv Von-Schlieffenplan. DL zou hiermee eerst de
korte oorlog met FR winnen en daarna zich focussen op Rusland ivm lang duren voordat Russische
leger gemobiliseerd was. FR bereidde zich voor door dienstplicht te verlangen en forten langs oostgrens
ivm sneller heroveren Elzas-Lotharingen. Geslaagde moordaanslag in Sarajevo op Oostenrijk-Hongaarse troonopvolger was eerst een politieke
rel. Dader, Gravilo Princip, gearresteerd en Servië kreeg de schuld vd aanslag. Servië problemen
inlijving Bosnië-Herzegovina door O-H + zelf oplossen > Rusland Servië steunen > gevaarlijk ivm
diplomaten overleggen met bondgenoten en landen > uit de hand lopen.
Princip was student > schuld bij ministerie Onderwijs. O-H vinden dat Servische regering alle
propaganda in onderwijs moet afschaffen (kort termijn) > Servië deze eis verwerpen ivm andere landen
niet bemoeien met elkaars binnenlandse politiek + hulp vragen Internationaal Hof (Denk Haag) > O-H
niet wachten op uitslag van hen > oorlog O-H en Servië + bondgenoten. Diplomaten probeerden oorlog
tegenhouden ivm communicatiemiddelen, maar mislukte.

Maand moordaanslag kwam oorlogsmachinerie op gang + mobiliseerde (Europese) legers > 4 aug DL
BE binnenvallen (Von Schlieffenplan) > opmars richting FR was gewelddadig, regels schendend > veel
Belgen vluchten naar NL.
Tussen 5 en 12 sep zware strijd DL-FR bij Marne (slag bij Marne I) > loopgravenoorlog. Tijdens deze
oorlog werden verschillende nieuwe wapens ingezet, waarvan het nieuwe massavernietigingswapen
gifgas (aka mosterdgas).
Opmars naar oostfront verliep ook goed (stellingenoorlog) . O-H vecht bij oostfront + Balkan. Turkije
vest bij Bosporus. > Italië wisselen van bondgenoot naar geallieerden in ruil voor Z-Tirol.
Weinig boten meedoen in oorlog totdat DL onbeperkte duikbotenoorlog aankondigt > VS loslaten
isolationisme en meedoen oorlog > WERELDOORLOG.
Oostfrontgevecht ineens voorbij door Vrede van Brest-Litovsk > oostfront soldaten naar westfront ivm
winnen, maar verlies door VS met veel sterke militaire shit + veel DL’se deserterende soldaten. >>>>
Einde WOI in herfst 1918. Paragraaf 3
75% Russen leven platteland met feodale samenleving. In eerste instantie Tsaar Nicolaas II niet
meedoen WOI ivm nederlaag Japan + bewapening/legerorganisatie slecht, maar deed het wel door
bezwijking onder (bondgenoot) groepsdruk. > veel nederlagen in oorlog + stilstaan voedselproductie ivm
mannen (boeren) waren soldaten. > opstand van hongerige stedelingen en soldaten aan het front.
Politici van Doema (parlement) uitroepen de Februarirevolutie (1917) + vormen voorlopige liberale
regering olv Alexander Kerenski. Ontstaan volksraden op straat + leger niet opstanden onderdrukken,
dus dwingen aftreden Tsaar Nicolaas II. > buitenland in spanning ivm t verloop heeft gevolgen voor
oorlogvoering. > Geallieerden twijfelen standpunt innemen, maar uiteindelijk erkennen voorlopige
regering ivm Kerenski beloven voortzetten oorlog.
Voor DL chaos voordelig > smokkelen Lenin en Lev Trotski, omdat zij beloven uit oorlog stappen na
macht krijgen Rusland. Lenin plan voorstellen chaos stoppen, maar Doema niet in meestemmen >
Lenin en Bolsjewieken plegen staatsgreep Oktoberrevolutie.

Januari 1918 verkiezingen Rusland, onvoordelig bolsjewieken > weigeren verlies accepteren >
standpunten radicaliseren met geweld (straat + Doema). Bolsjewieken grondwetgevende vergadering
hard onderdrukken; bijv. bolsjewieken afschaffen particuliere bezit, afgewezen, tegenstanders
gearresteerd en afschaffing doordrukken.
Geheime politieapparaat vd Tsaar omgetoverd tot nietsontziende geheime dienst voor grip krijgen op
bevolking > terroriseren bevolking > Rode Terreur.
Vrede DL-Rusland in Vrede van Bres-Litovsk (Rusland afstand met Letland, Estland etc). Oorlog niet
voorbij ivm Witten (medestanders Tsaar) met Geallieerden tegen het Rode leger (olv Trotski). 1921
winning bolsjewieken > uitroepen USSR / Sovjet Unie.
Volgens marxistische theorie zou burgerij als koningen leven als communistische heilstaat was bereikt.
Communisten tijdelijk regering overnemen totdat bevolking zelf zou kunnen leven via communisme. >
moeilijk, omdat bevolking arm + onder terreur en Sovjet Unie was economisch faillissement. >
arbeiders in opstand komen nadat ze honger hadden, productie verlaging die de sovjets niet konden
verbeteren ivm gebrek kennis. Ook opstand boeren > roer omgooien na mega veel hongerdoden en
opstanden > Nieuwe Economische Politiek (NEP). Veel bleef in eigen land, maar landbouwoverschot
wel via markt > soort kapitalisme moest mensen activeren weer werken > project slaagt. Onderwijs
belangrijk > communistische leefwijze invoeren. Na dood Lenin ging Trotski strijd met Stalin over opvolging Lenin. > Trotski werd uiteindelijk verbannen
+ Stalin dictatorschap (1927-1953). Stalin verhevigde de terreur > Sovjet Unie moest en zou industriële
achterstand hebben ingehaald in 10 jaar. > plan starten in landbouw ivm 75% mensen leven platteland.
Creëren arbeidsovershot dmv NEP en collectivisatie vd landbouw (onder dwang van Rode leger +
sovjets) > oprichten kolchozen (collectieve landbouwbedrijven) en sovchozen (staatsboederijen).
Protesterende boeren/koelakken werden vermoord of verdwenen in Goelag-archipel.
Arbeidsoverschot verplaatste zich naar de steden > stijging stadsbevolking. In Vijfjarenplannen werden
ambitieuze productiequota vastgesteld voor zware industrie (5 jaar voor behalen) > overheid inzetten
alle productiemiddelen voor industrialisatie + verbetering infrastructuur. Controle op Vijfjarenplan dmv
ambtenarenapparaat. > werknemers (man en vrouw) erg gedisciplineerd aan het werk, anders gestraft.
Bijv te laat betekende je wordt uit huis geschopt. Productie voor consumptie geen sprake >
leefomstandigheden slecht, ondanks dit verklaarde Stalin de Vijfjarenplannen + collectivisme het succes
vh communisme.
Stalin werd verheerlijkt, maar ook deels door de terreur > terreur elk jaar heftiger (Grote Terreur). Stalin
maakte Sovjet Unie een totalitaire staat waarin iedereen controleerde of niet werd afgeweken van de
officiële richtlijnen. In totalitarisme is loyaliteit heel belangrijk en elke vorm van kritiek is gevaarlijk.
Ondanks dit alles werd de Sovjet Unie geen heilstaat. Paragraaf 4
Na WOI proberen tellen aantal slachtoffers. Dit was voor de gesneuvelde soldaten duidelijk, maar het
precieze aantal van alle slachtoffers is niet duidelijk. Ook door grieppandemie > veel mensen invalide
ivm verlies vaders/echtgenoten + iedereen werd getroffen door de grieppandemie. Ziekte ging sluipende
wijs ivm ziekte was onbekend. > griep trof iedereen telkens in verschillende leeftijdsgroepen, maar
winter maakte mondiale slachtoffers (behalve Australië dmv quarantaineregels) + heel veel ziek dat het
normale leven tot stilstand kwam. Vredesverdrag Geallieerden en DL was niet gevierd ivm zoveel ziekte. > Op politiek niveau verliep het
moeizaam, mede doordat er met de verliezers (DL,O-H en Turkije) aparte vredesverdragen gesloten
werden. > verschillende ‘’maatregelen’’ per land. O-H werd een stuk kleiner (verdrag Saint-Germain) +
nationalistische bewegingen kregen eigen land (Balkan vormde zich onafhankelijk). Turkije z’n ambities
voor rijk uitbreiden naar Afrika werd plat gegooid (vrede van Sèvres) en DL moest Elzas-Lotharingen +
Rijnland teruggeven aan FR, Moresnet + Eupen + Malmedy teruggeven aan BE, Posen + W-Pruisen
teruggeven aan Polen, mandaatgebieden in Afrika afstaan aan overwinnaars. Daarnaast werd het leger
gereduceerd tot grootte van 100.000 man + vloot werd verkleind (Vrede van Versailles). Oprichting Volkenbond was idealistisch + positief gevolg WOI. Doel; bevorderen vrede, veiligheid
wereld en zelfbeschikkingsrecht voor alle volkeren. Niet alle landen hadden vertegenwoordigers hierin.
Sovjet Unie + DL werden buitengesloten en VS niet deelnemen, omdat ze terugkeerde naar
isolationisme > Volkenbond wel vastleggen fundament bevorderen internationale vrede, maar geen
daadkrachtige invloed politiek. Wel nuttig bij bestrijden epidemieën. Opkomst fascisme dmv ontevredenheid afloop WOI, slechte eco omstandigheden, armoede en
persoonlijke ellende. Denkbeelden fascisme; rust en orde, niet te veel denken maar doen.
In DL politieke onrust, veel opvolgingen regeringen > rechts-radicale opstand Wolfgang Kapp niet
neergeslagen, maar communistische Spartakisten-opstand wel. > Kapp kon vluchten, maar Rosa
Luxemburg + Karl Liebknecht vermoord. > geen enkel regering had oplossing voor het grote probleem
van DL > stokken herstelbetalingen > FR’se + BE’se soldaten bezetten DL’se Ruhrgebied (dwingen
steenkool leveren FR) > DL boos + oproepen stakingen.