Hoofdstuk 11: Herkenning van gesproken woorden

Inleiding: herkenning in het algemeen
Modellen van woordherkenning
Het logogenmodel
Cohortmodel
Neighborhood Activation Model (NAM)
Trace – model
Evidentie voor modellen (woordherkenningstaken)

Preview samenvatting (3 van de 7 pagina's)

Hoofdstuk 11: Herkenning van gesproken woorden
Inleiding: herkenning in het algemeen
Herkenning van gesproken woorden = herkenning van kleinste betekenisdragende taaleenheden,
woord en morfeem.
Ongelede woorden zijn de kleinste taaltekens die een klankvorm koppelen aan een betekenis.
Zinnen worden begrepen doordat de luisteraar de betekenis van de herkende woorden in de zin met
elkaar combineert.
Morfeem speelt een rol bij de toekenning van een interpretatie aan een spraakuiting.
Herkenning in het algemeen, algemene principes:
Alleen objecten herkennen die we kennen, die we eerder in ons leven hebben waargenomen
en waarvan we een indruk hebben opgeslagen in onze geest.
o Geheugen speelt dus een belangrijke rol in het herkenningsproces
o We moeten dus weten hoe onze eerdere ervaringen met een woord liggen
opgeslagen in ons mentaal lexicon
Niet alle eigenschappen van een object moeten we waarnemen om te herkennen, objecten
kunnen dus herkend worden o.b.v. partiële info
Objecten zijn gemakkelijker te herkennen wanneer we ze aantreffen in een passende
omgeving of context (woord ligt meer in zinsverband = gemakkelijker te herkennen)
Modellen van woordherkenning
Kennen wilt hier enkel zeggen de woorden passief herkennen, niet perse het woord actief gebruiken.
Gemiddelde duur van een gesproken woord = 500 ms
Menselijk waarnemingsmechanisme is niet in staat geluid in natuurgetrouwe vorm langer vast te
houden dan een kwartseconde (250 ms), het geluid gaat het ene oor in en het andere uit.
Herkenning gesproken woorden:
Klanken en woorden lopen in elkaar over
Sequentiële aanbieding woord
Vluchtige presentatie
o 1 syllabe = 250 ms
 Woordherkenning start voordat het woord volledig is uitgesproken
Meetbaar:
 Input (geluid dat het oor binnenkomt)
 Output (herkende woord)
Niet meetbaar:
 Mentale processen
 Relatie tussen in – en output wordt gelegd in psycholinguïstische modellen
Model = om een idee te kunnen ontwikkelen over hoe iets werkt, of zou kunnen werken, wat we niet
rechtstreeks kunnen waarnemen.
Modellen van menselijke woordherkenning die van elkaar verschillen in cruciale opzichten.
Het logogenmodel
Model is niet specifiek aangelegd op de herkenning van gesproken woorden, het is evenzeer
bruikbaar voor andere vormen van zintuigelijke info (visuele of tactiele woordherkenning).
In ons brein zitten herkenningsmachientjes die ieder in staat zijn 1 specifiek woord te herkennen. 1
herkenningseenheid = logogen:
Hierin ligt de kennis opgeslagen die de luisteraar heeft over het woord
Bevat interne specificatie van de woordvorm
+ geeft toegang tot syntactische en semantische kenmerken van het woord
Elk logogen heeft een graadmeter die aangeeft wat het activatieniveau is
o Systeem in rust, alle activatieniveaus staan laag
o Een spraakgeluid komt binnen, de niveaus van herkenningseenheden lopen op die in
het geluid iets horen dat past bij hun interne specificatie
o Het niveau stijgt niet verder wanneer er een klank binnenkomt die strijdig is met de
interne specificatie
Het model heeft een vuurdrempel:
Het logogen vuurt wanneer het activatieniveau van het logogen meer dan deze kritische
waarde uitstijgt boven dat van zijn naaste concurrent(en)
Het woord in het logogen wordt herkend en alle beschikbare info in het logogen komt
beschikbaar
Wanneer het logogen vuurt dalen de activatieniveaus van alle concurrenten meteen naar
rustpositie.
Het activatieniveau van het gevuurde logogen daalt ook maar langzamer en zakt naar
rustniveau dat een beetje hoger zit dan ervoor.
o Woorden die nog maar kort geleden gehoord zijn hebben een voorsprong op andere
woorden.
o Hoogfrequente woorden zijn dus gemakkelijker herkenbaar dan laagfrequente
woorden.
Elk logogen ontvangt info langs 2 kanten.
Bottom – up
o = zintuigelijke info (het spraakgeluid zelf
Top – down
o = kennis van de taal en de wereld waarvan we gebruikmaken bij het beslissingsproces
o Via top – down informatiestroom wordt het activatieniveau van alle passende
naamwoorden verhoogd
 Beide informatiestromen beïnvloeden activatie – niveau logogen
Logogenmodel laat ons begrijpen hoe we ook langere woorden succesvol kunnen herkennen, ook al
moet de laatste klank nog binnenkomen en zijn de beginklanken al vervaagd uit ons auditief
geheugen.
De spraakklanken verhogen de activatie van een aantal herkenningseenheden.
Woorden kunnen ook herkend worden alleen met fragmentarische info.
Elke klankopeenvolging die past bij de interne specificatie van het logogen, leidt tot verhoging van
het activatieniveau.
Nadelen aan logogenmodel:
Onspecifiek (vertelt niet op welk punt in de tijd we het woord herkennen)
Inefficiënt (logogenen reageren alleen op passende info, waardoor de activatieniveaus enkel
stijgen, zolang er niet gevuurd wordt niet dalen)
Cohortmodel
Model specifiek gericht op herkennen van gesproken woorden. Het model is tijdsgevoelig en
efficiënt.
Het verdeelt het woordherkenningsproces in 3 fasen:
1. Prelexicale activatiefase
o Bij het begin van een woord zijn alle herkenningseenheden gevoelig voor
binnenkomend spraakgeluid (gedurende 200ms)
o Daarna wordt het begincohort geactiveerd (alle woorden waarvan de beginklanken
overeenkomen worden actief, alle andere woorden gaan in ruststand)
o Consequentie: woorden worden nooit herkend wanneer ze niet zijn opgenomen in
het begincohort (begincohort geactiveerd o.b.v. positieve, passende info)
2. Lexicale selectiefase
o Bij iedere volgende binnenkomende spraakklank stelt elke nog actieve
herkenningseenheid vast of ze nog overeenkomen met hun interne specificatie.
Wanneer dit niet is trekken ze zich terug uit het cohort van actieve
herkenningskandidaten.
o Terugtrekken o.b.v. niet – passende, negatieve info
o Na korte tijd hebben steeds meer herkenningskandidaten zich teruggetrokken en 1
kandidaat blijft over
o Deze enige kandidaat wordt provisorisch herkend
o Alle info komt beschikbaar die over dit woord opgeslagen ligt in het mentale lexicon
3. Postlexicale verificatie – en intergratiefase
o Nagaan of het voorlopig herkende woord de correcte oplossing wel is
 Woordeinde nog niet geklonken, nagaan of de laatste klanken kloppen met
de interne specificatie van het woord
 Nagaan of de gehoorde klemtoonpositie overeenstemt met de interne
specificatie
 Past de beschikbare gekomen betekenis van het woord voldoende in
zinsverband
o Faalt de verificatie van de aanvankelijke herkenningsoplossing, systeemreparaties
worden uitgevoerd Cohortmodel voorspelt dat gesproken woorden worden herkend op het vroegste punt waarop dat
mogelijk is.
Onder goede luisteromstandigheden is dit het punt waarop het woord zich onderscheidt van
alle andere woorden = uniekheidspunt (UP)
UP bereikt voordat de laatste klank van het woord gehoord is